Ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα και όπως όλοι οι άνθρωποι θυμώνουν το ίδιο συμβαίνει και με τα παιδιά. Τα παιδιά ανάλογα με το εξελικτικό στάδιο στο οποίο βρίσκονται προσπαθούν να εκφράσουν τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα τα βρέφη χρησιμοποιούν το κλάμα  για να ικανοποιήσουν τις βασικές τους ανάγκες όπως φαγητό και αλλαγή πάνας. Ο παιδικός θυμός είναι μια αντίδραση σε μια συναισθηματική ή σωματική ανάγκη που δεν έχει ικανοποιηθεί. Είναι ένας τρόπος άμυνας απέναντι σε βαθύτερα συναισθήματα όπως απογοήτευση, ζήλεια, αδικία, στεναχώρια , λύπη. Το θυμωμένο παιδί προσπαθεί να επικοινωνήσει κάποια  συναισθηματική του ανάγκη όπως για παράδειγμα την επιθυμία του για περισσότερη αγάπη, προσοχή ή προστασία.

Όταν τα παιδιά έχουν δυσκολία να διαχειριστούν το θυμό τους χρειάζονται καθοδήγηση , βοήθεια και υποστήριξη για να μάθουν να αναγνωρίζουν και να οριοθετούν τις εκρήξεις θυμού. Οι γονείς θα πρέπει να σεβαστούν το συναίσθημα του παιδιού τους , να το βοηθήσουν να αναλύσει και να κατανοήσει τα αίτια του θυμού έτσι ώστε να μπορέσει να διαχειριστεί το συναίσθημα. Έτσι το παιδί αντιλαμβάνεται ότι ο θυμός είναι ένα υγιές συναίσθημα και δεν είναι ντροπή να τον εκφράσει σε συγκεκριμένα όμως πλαίσια. Για παράδειγμα θα πρέπει να κατανοήσει ότι δεν είναι αποδεκτό να χρησιμοποιεί βία, να χτυπάει άλλους , να καταστρέφει έπιπλα ή αντικείμενα ενώ είναι αποδεκτό να φωνάζει στο δωμάτιο του για να εκτονωθεί ή να πετάει ένα μαξιλάρι. Αν όμως οι γονείς αντιδρούν επικριτικά , ειρωνεύονται ή αποδοκιμάζουν τα ξεσπάσματα θυμού των παιδιών τους τότε αυτά εισπράττουν το μήνυμα ότι ο θυμός τους δεν είναι αποδεκτός και ότι αν τον εκφράσουν δεν θα είναι αγαπητά. Σε περίπτωση που η ανάγκη τους αυτή μείνει ανικανοποίητη είναι πιθανόν να εκδηλώσουν μη υγιείς δυσλειτουργικές συμπεριφορές. Συγκεκριμένα είτε εσωτερικεύουν το συναίσθημα του θυμού με αποτέλεσμα να το σωματοποιούν και να έχουν πονοκεφάλους, στομαχόπονους, εφιδρώσεις είτε να εκδηλώνουν έντονη επιθετική συμπεριφορά όπως να χτυπούν άλλα παιδιά ή να καταστρέφουν αντικείμενα.

Οι συναισθηματικοί δεσμοί που δημιουργούμε με τους άλλους είναι το θεμέλιο της επιβίωσης και της εξέλιξης μας. Από τη βρεφική ηλικία αναζητούμε συναισθηματική φροντίδα και ασφάλεια από ένα φροντιστή και έτσι από πολύ νωρίς ανάλογα με το οικογενειακό πλαίσιο στο οποίο μεγαλώνουμε αναπτύσσουμε διαφορετικά μοτίβα συναισθηματικής σύνδεσης που μας καθορίζουν σε όλες τις σημαντικές σχέσεις της μετέπειτα ενήλικης ζωής μας.

Τι είναι η θεωρία του Συναισθηματικού Δεσμού;

“ Attachment – Προσκόλληση είναι ένας βαθύς και μόνιμος συναισθηματικός δεσμός που συνδέει δύο πρόσωπα κατά τη διάρκεια του χρόνου’’ ( Ainsworth, 1973, Bowlby, 1969).  Η θεωρία του Συναισθηματικού Δεσμού τεκμηριώθηκε επιστημονικά από τον Άγγλο ψυχίατρο John Bowlby ο οποίος τη περίοδο του 1930 εργαζόταν με παιδιά που παρουσίαζαν συναισθηματικές δυσκολίες. Μέχρι τότε η επικρατούσα επιστημονική άποψη ήταν η φροϋδική ότι δηλαδή τα παιδιά επηρεάζονται από τις βασικές τους ανάγκες όπως η τροφή και όχι από το περιβάλλον από το οποίο μεγαλώνουν. Ο Bowlby όμως ενώ εργαζόταν με παιδιά που παρουσίαζαν κάποια παραβατική συμπεριφορά διαπίστωσε ότι είχαν δυσκολία στο να δημιουργήσουν στενές σχέσεις με τους άλλους. Ερευνώντας το οικογενειακό τους ιστορικό διαπίστωσε ότι τα περισσότερα από αυτά είχαν αποκοπεί από την οικογένεια τους σε σχετικά νεαρή ηλικία. Μετά από έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η μορφή του συναισθηματικού δεσμού που αναπτύσσεται μεταξύ του παιδιού από τη βρεφική ηλικία και του γονιού – φροντιστή είναι το κλειδί για μια υγιή φυσιολογική εξέλιξη. Η κεντρική ιδέα της θεωρίας του δεσμού είναι ότι οι φροντιστές ( κυρίως μητέρα – γονείς) που είναι διαθέσιμοι και ανταποκρίνονται στις ανάγκες του βρέφους του δίνουν τη δυνατότητα να μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον που του δημιουργεί σταθερότητα και ασφάλεια.  Το βρέφος αντιλαμβάνεται ότι ο φροντιστής του θα είναι πάντα διαθέσιμος και έτσι αναπτύσσει σταθερές βάσεις για να αντιμετωπίσει στη πορεία το κόσμο.

Τι είναι η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες;

Η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες ( PTSD) είναι ένα σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από επίμονα συμπτώματα που σχετίζονται με το άγχος που προκαλείται από ένα τραυματικό γεγονός. Η έννοια του τραύματος αναφέρεται σε ένα γεγονός που προκαλεί στο άτομο άγχος, κρίση, στρες και φόβο. Το άτομο που εμφανίζει τη Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες βίωσε το ίδιο ή ήταν μάρτυρας σε ένα τραυματικό γεγονός ή μπορεί να αφορά και άτομα που κλήθηκαν στο τόπο του συμβάντος μετά τη τέλεση του γεγονότος λόγω επαγγελματικής ιδιότητας όπως αστυνομικοί ή πυροσβέστες. Δυναμικά τραυματικά συμβάντα τα οποία είναι μη αναμενόμενα ή ανεξέλεγκτα είναι ικανά να προκαλέσουν αρνητικά συναισθήματα όπως  έντονο φόβο, τρόμο, πανικό, καθώς και την αίσθηση ότι το άτομο είναι «αβοήθητο». Τα γεγονότα αυτά μπορεί να καταστείλουν την αίσθηση ασφάλειας και σιγουριάς, κάνοντας το άτομο να νιώθει ανασφαλές και ευάλωτο μέσα στο ίδιο του το περιβάλλον. Κατά τη διάρκεια του βιώματος το άτομο ένιωσε να κινδύνευσε πραγματικά ή να απειλήθηκε με θάνατο ή σοβαρό τραυματισμό του εαυτού του ή των άλλων.

Υπάρχουν δυο ειδών τραυματικά γεγονότα εκείνα που διαρκούν λίγα λεπτά ή και ώρες στα οποία συμπεριλαμβάνονται φυσικές καταστροφές όπως σεισμοί, πλημμύρες, πυρκαγιές ή καταστροφές προκαλούμενες από τον άνθρωπο όπως αυτοκινητιστικά, αεροπορικά, ναυτικά καθώς και βιομηχανικά ατυχήματα, ληστείες, βομβαρδισμοί. Επίσης υπάρχουν τραυματικά γεγονότα των οποίων η διάρκεια είναι χρόνια και επαναλαμβανόμενη καθώς περιλαμβάνουν συνεχή έκθεση σε ερεθίσματα όπως χρόνιες ασθένειες, τοξικές μολύνσεις, πυρηνικά ατυχήματα καθώς και γεγονότα που προκαλούνται από εσκεμμένες ανθρώπινες ενέργειες όπως βιασμοί και  κακοποίηση γυναικών και παιδιών. Μερικά γεγονότα τα οποία θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως τραυματικές εμπειρίες είναι η απώλεια της εργασίας καθώς και ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου.

Γονιός δεν γεννιέσαι αλλά γίνεσαι. Είναι ίσως ο πιο δύσκολος ρόλος γιατί δε διδάσκεται και το μόνο μας εφόδιο είναι το ένστικτό μας να φροντίσουμε και να προστατεύσουμε τους απογόνους μας με καθοριστική επίδραση τις περισσότερες φορές το μοντέλο των δικών μας σχέσεων με τους γονείς μας. Τα παιδιά για να είναι ευτυχισμένα χρειάζονται αγάπη, συναισθηματική ασφάλεια, συνέπεια, διάλογο και εμπιστοσύνη. Σημαντική προϋπόθεση για να εξελιχθούμε σαν γονείς είναι να εστιάσουμε πρώτα από όλα στη βελτίωση και εξέλιξη του δικού μας εαυτού. Χάνουμε το στόχο αν δε προσπαθήσουμε πρώτα να κατανοήσουμε τον εαυτό μας και τις δικές μας συμπεριφορές. Πολλές φορές τα παιδιά είναι η αφορμή να ξυπνήσουν μέσα μας επώδυνα συναισθήματα της παιδικής μας ηλικίας τα οποία είχαμε θάψει βαθιά. Θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτές τις τραυματικές εμπειρίες διότι αν δεν καταλάβουμε τι συνέβη στη παιδική μας ηλικία δεν θα μπορέσουμε να γίνουμε οι αποτελεσματικοί γονείς που επιθυμούμε. Για παράδειγμα αν συνειδητοποιήσουμε ότι η επικριτικότητα μας οφείλεται στο τρόπο που οι δικοί μας γονείς μας μεγάλωσαν και ότι κάνουμε προβολή των δικών μας εμπειριών στα παιδιά μας θα έχουμε περισσότερη κατανόηση, θα είμαστε λιγότερο αυστηροί με τα παιδιά και έτσι ο δεσμός μας θα γίνει πιο ουσιαστικός.

Το να θέτουμε όρια σημαίνει ότι εκτιμάμαι  τον εαυτό μας σαν μια ξεχωριστή οντότητα με ανάγκες και επιθυμίες που πιθανόν να διαφέρουν από αυτές των άλλων.  Είναι επομένως η «τέχνη» του να είμαστε ο εαυτός μας ενώ βρισκόμαστε σε μια σχέση. Η επιβολή ορίων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να δηλώσουμε τη ταυτότητα και τη προσωπικότητα μας καθώς επίσης και ένας καθοριστικός παράγοντας για τη πνευματική μας υγεία και ισορροπία. Τα όρια που θέτουμε μπορεί να είναι ή πολύ αυστηρά ή πολύ χαλαρά με τα υγιή όρια να βρίσκονται κάπου στο ενδιάμεσο. Μαθαίνοντας να φροντίζουμε και να αγαπάμε τον εαυτό μας αναπτύσσουμε και την ικανότητα να θέτουμε υγιή όρια.

 Τι είναι κατάθλιψη;

Ετυμολογικά ο όρος κατάθλιψη προέρχεται από το ρήμα «καταθλίβω» που σημαίνει πιέζω πολύ, προξενώ βαθύτατη θλίψη. Είναι μια από τις πιο συχνές ψυχικές διαταραχές γνωστή στους ψυχιάτρους από αρχαιοτάτων χρόνων ακόμα απο την εποχή του Ιπποκράτη ο οποίος την είχε ονομάσει «μελαγχολία». Η κατάθλιψη είναι μια ψυχική διαταραχή που επηρεάζει αρνητικά το συναίσθημα, τη σκέψη αλλά και τη λειτουργικότητα του ατόμου και κατ’επέκταση και το ανοσοποιητικό του σύστημα. Χαρακτηρίζεται από αισθήματα λύπης, αγωνίας, απαισιοδοξίας, απαξίας, χαμηλής αυτοεκτίμησης καθώς και από αδυναμία συγκέντρωσης και έλλειψης κινήτρου για επίτευξη στόχων. Επιπρόσθετα προκαλεί διαταραχές ύπνου καθώς και διατροφικά προβλήματα. Είναι μια επαναλαμβανόμενη διαταραχή  και περίπου το 50% των ατόμων που έχουν εκδηλώσει ένα καταθλιπτικό επεισόδιο είναι στατιστικά αποδεδειγμένο ότι θα εκδηλώσουν και άλλο κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Τα καταθλιπτικά επεισόδια μπορεί να διαρκέσουν από βδομάδες έως και μήνες.

Διαφορές μεταξύ κατάθλιψης και θλίψης;

Η θλίψη είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που εκδηλώνεται μετά από κάποιο συγκεκριμένο ερέθισμα όπως η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Σε αντίθεση η κατάθλιψη χωρίς κανένα φανερό ερέθισμα κυριεύει το άτομο, του αφαιρεί την ενέργεια καθώς και το κίνητρο για κοινωνική επαφή και δραστηριότητα.

Οι κρίσεις πανικού έχουν τα χαρακτηριστικά ενός ξαφνικού , επικίνδυνου φυσικού φαινομένου.  Το άτομο που βιώνει μια τέτοια κρίση κατακλύζεται από ένα έντονο και ξαφνικό αίσθημα φόβου που κλιμακώνεται στα όρια του τρόμου. Συνήθως συνοδεύεται από δυσάρεστα σωματικά συμπτώματα , δυσκολία εκλογίκευσης του συμβάντος καθώς και από μια αίσθηση επικείμενης καταστροφής. Συχνές σκέψεις είναι «κάτι τρομερό μου συμβαίνει», «βρίσκομαι σε μεγάλο κίνδυνο». Ο όρος «πανικός» προέρχεται από το όνομα του Αρχαίου Έλληνα θεού (Παν). Σύμφωνα με το μύθο ο Θεός Παν είχε μια διαβολική αίσθηση του χιούμορ και διασκέδασε με το να κάνει φάρσες στους θνητούς. Αν κάποιος οδοιπόρος τύχαινε να περάσει από το σπήλαιο που κρυβόταν εμφανιζόταν μπροστά του με μια τρομακτική κραυγή. Ο τρόμος που βίωναν οι θνητοί ονομάστηκε πανικός  “panic”.

Για τους περισσότερους ανθρώπους η δέσμευση σε μια σχέση είναι ένα αυτονόητο και φυσιολογικό γεγονός. Για κάποιους όμως το κεφάλαιο σχέσεις δεν είναι κάτι εύκολο γιατί νιώθουν φόβο, πίεση και άγχος στη προοπτική μιας σοβαρής γνωριμίας. Τα άτομα που έχουν φόβο δέσμευσης επιθυμούν να δημιουργήσουν μια σχέση με προοπτική όμως υπερισχύει ο φόβος τους με αποτέλεσμα να φεύγουν από μια σχέση μετά από κάποιο χρονικό διάστημα.

Τα άτομα με προβλήματα δέσμευσης συνήθως δεν δημιουργούν μακροχρόνιες σχέσεις πέραν κάποιων εβδομάδων η  μηνών η ακόμα και αν είναι με κάποιο πρόσωπο για ικανό  χρονικό διάστημα μόλις η σχέση εξελιχθεί σε κάτι βαθύτερο και ουσιαστικό επιλέγουν να αποδράσουν γιατί οι φόβοι τους αναβιώνουν.

Οι αρνητικές σκέψεις, είναι σκέψεις που μπορεί να εισβάλλουν στο μυαλό ενός ατόμου αυθόρμητα χωρίς αιτιολογία. Μπορεί να προκαλέσουν έντονη ανησυχία και πανικό επειδή το περιεχόμενο τους είναι ενοχλητικό και επαναλαμβανόμενο. Είναι σημαντικό να αντιληφθεί κανείς ότι οι σκέψεις αυτές είναι απλώς σκέψεις. Εμφανίζονται ακούσια, προκαλούν αγωνία αλλά δεν έχουν καμία σημασία στη πραγματική ζωή του ατόμου. Αυτό που τις ενδυναμώνει είναι το γεγονός ότι τα άτομα που τις βιώνουν, εστιάζονται υπερβολικά σε αυτές , ανησυχούν για τη σημασία τους, νιώθουν ντροπή και τις κρατούν κρυφές τους άλλους. Αν συνειδητοποιήσουν ότι είναι απλά σκέψεις που δεν επηρεάζουν την πραγματική τους ζωή τότε δεν θα μπορέσουν να τους επηρεάσουν αρνητικά δημιουργώντας τους δυσάρεστα συναισθήματα.