Η Θεωρία του Συναισθηματικού Δεσμού (Attachment Theory). Πως επηρεάζει τη διαμόρφωση των διαπροσωπικών σχέσεων;

Οι συναισθηματικοί δεσμοί που δημιουργούμε με τους άλλους είναι το θεμέλιο της επιβίωσης και της εξέλιξης μας. Από τη βρεφική ηλικία αναζητούμε συναισθηματική φροντίδα και ασφάλεια από ένα φροντιστή και έτσι από πολύ νωρίς ανάλογα με το οικογενειακό πλαίσιο στο οποίο μεγαλώνουμε αναπτύσσουμε διαφορετικά μοτίβα συναισθηματικής σύνδεσης που μας καθορίζουν σε όλες τις σημαντικές σχέσεις της μετέπειτα ενήλικης ζωής μας.

Τι είναι η θεωρία του Συναισθηματικού Δεσμού;

“ Attachment – Προσκόλληση είναι ένας βαθύς και μόνιμος συναισθηματικός δεσμός που συνδέει δύο πρόσωπα κατά τη διάρκεια του χρόνου’’ ( Ainsworth, 1973, Bowlby, 1969).  Η θεωρία του Συναισθηματικού Δεσμού τεκμηριώθηκε επιστημονικά από τον Άγγλο ψυχίατρο John Bowlby ο οποίος τη περίοδο του 1930 εργαζόταν με παιδιά που παρουσίαζαν συναισθηματικές δυσκολίες. Μέχρι τότε η επικρατούσα επιστημονική άποψη ήταν η φροϋδική ότι δηλαδή τα παιδιά επηρεάζονται από τις βασικές τους ανάγκες όπως η τροφή και όχι από το περιβάλλον από το οποίο μεγαλώνουν. Ο Bowlby όμως ενώ εργαζόταν με παιδιά που παρουσίαζαν κάποια παραβατική συμπεριφορά διαπίστωσε ότι είχαν δυσκολία στο να δημιουργήσουν στενές σχέσεις με τους άλλους. Ερευνώντας το οικογενειακό τους ιστορικό διαπίστωσε ότι τα περισσότερα από αυτά είχαν αποκοπεί από την οικογένεια τους σε σχετικά νεαρή ηλικία.

Μετά από έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η μορφή του συναισθηματικού δεσμού που αναπτύσσεται μεταξύ του παιδιού από τη βρεφική ηλικία και του γονιού – φροντιστή είναι το κλειδί για μια υγιή φυσιολογική εξέλιξη.

Η κεντρική ιδέα της θεωρίας του δεσμού είναι ότι οι φροντιστές ( κυρίως μητέρα – γονείς) που είναι διαθέσιμοι και ανταποκρίνονται στις ανάγκες του βρέφους του δίνουν τη δυνατότητα να μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον που του δημιουργεί σταθερότητα και ασφάλεια.  Το βρέφος αντιλαμβάνεται ότι ο φροντιστής του θα είναι πάντα διαθέσιμος και έτσι αναπτύσσει σταθερές βάσεις για να αντιμετωπίσει στη πορεία το κόσμο.

Στάδια του Συναισθηματικού Δεσμού

Ο Bowlby εξειδίκευσε τέσσερα στάδια κατά τη διάρκεια των οποίων εξελίσσεται ο δεσμός του παιδιού με το φροντιστή – γονέα.

  • Πρώτο Στάδιο – Από τη γέννηση έως τρεις μήνες. Κατά τη διάρκεια των πρώτων δύο ή τριών μηνών της ζωής τους τα βρέφη ανταποκρίνονται στα άτομα που είναι γύρω τους αλλά χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να τα αναγνωρίσουν. Καθώς το βρέφος χαμογελάει στο άτομο με το οποίο έχει οπτική επαφή αυτή η αντίδραση κατά το Bowlby αυξάνει την επιθυμία του φροντιστή να ανταποκριθεί με αγάπη , προσοχή και φροντίδα. Το βρέφος επιδιώκει την επαφή με το φροντιστή με συμπεριφορές όπως το κλάμα , τη σωματική επαφή και το θηλασμό.
  • Δεύτερο Στάδιο- Από τρεις έως έξι μήνες. Κατά την ηλικία των τριών μηνών τα βρέφη αρχίσουν να αναγνωρίζουν τα άτομα που είναι γύρω τους και επομένως να εκδηλώνουν συμπεριφορές προσκόλλησης με τα άτομα που τους φροντίζουν. Για παράδειγμα ενώ χαμογελούν στα άτομα που αναγνωρίζουν δε συμπεριφέρονται το ίδιο σε ένα άγνωστο άτομο.  Ένα βρέφος μπορεί να αναπτύξει δεσμό μέχρι και με πέντε άτομα όμως έχει ιδιαίτερη προτίμηση σε ένα από αυτά. Ο Bowlby θεωρεί ότι κυρίως το άτομο αυτό είναι η μητέρα του παιδιού αλλά δεν αποκλείεται να είναι και κάποιο άλλο άτομο που ανταποκρίνεται με επιτυχία στις ανάγκες του και έχει πιο θετική αλληλεπίδραση μαζί του.
  • Τρίτο Στάδιο- Από έξι μήνες μέχρι τρία έτη. Κατά την ηλικία των έξι μηνών η προτίμηση του βρέφους για ένα συγκεκριμένο άτομο γίνεται πιο έντονη και όταν το άτομο απομακρύνεται από το δωμάτιο είναι πιθανόν να βιώνει την αγωνία του αποχωρισμού. Όταν αρχίζει να μπουσουλάει προσπαθεί να ακολουθεί το άτομο με το οποίο είναι περισσότερο συνδεδεμένο. Κατά την ηλικία των εφτά ή οχτώ μηνών τα βρέφη είναι πιθανόν να φοβούνται τους ξένους και να νιώθουν άβολα σε ένα άγνωστο περιβάλλον. Στην ηλικία του ενός έτους αναπτύσσουν ένα δομημένο μοντέλο επικοινωνίας με το φροντιστή τους εφόσον και αυτός ανταποκρίνεται με το σωστό τρόπο.
  • Τέταρτο Στάδιο- Από τρία έτη μέχρι το τέλος της παιδικής ηλικίας. Κατά την ηλικία των τριών ετών ο Bowlby παρατήρησε ότι τα παιδιά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι ο φροντιστής τους έχει και τις δικές του προσωπικές δραστηριότητες καθώς και τις δικές του επαγγελματικές ασχολίες. Σαν αποτέλεσμα αυτονομείται κατά κάποιο τρόπο και δεν νιώθει αγωνία και ανασφάλεια αν ο φροντιστής του λείπει για κάποιο χρονικό διάστημα.