Θεραπεία Σχημάτων

Η Θεραπεία Σχημάτων ( Schema Therapy) είναι ένα συνδυαστικό μοντέλο θεραπείας γνωστικής  συμπεριφορικής προέλευσης η οποία αναπτύχθηκε από τον Jeffrey Young(1990).
Ενσωματώνει και συνδυάζει στοιχεία από διάφορες θεραπευτικές προσεγγίσεις όπως τη γνωστική συμπεριφορική θεραπεία, τη θεραπεία Gestalt, τη θεραπεία δεσμού, τη θεραπεία των αντικειμενότροπων σχέσων και τη ψυχανάλυση.

Η συνδυστική αυτή προσέγγιση προέκυψε από την ανάγκη να αντιμετωπιστούν θεραπευτικές δυσκολίες και χρόνιες συναισθηματικές διαταραχες όπως  διαταραχές προσωπικότητας , χρόνια κατάθλιψη , χρόνιο γενικευμένο άγχος, έντονες συναισθηματικές εναλλαγές στη διάθεση, διότι κάποιοι θεραπευόμενοι ακόμα και αν είχαν καλή πορεία μετά από κάποιες συνεδρίες υποτροπίαζαν.
Ο Young αναγνώρισε κάποια συναισθηματικά και γνωστικά μοτίβα τα οποία ονόμασε σχήματα ή παγίδες ζωής τα οποία είναι δυσλειτουργικά και στα οποία πιθανόν να εγκλωβίζεται το άτομο καθόλη τη διάρκεια της ζωής του.
Τα σχήματα κυρίως αναπτύσσονται κατά τη πρώιμη παιδική και εφηβική ηλικία από ακάλυπτες συναισθηματικές ανάγκες. Δημιουργούνται από τραυματικές και τοξικές εμπειρίες που έχει βιώσει ο θεραπευόμενος στο οικογενειακό σχολικό ή κοινωνικό του περιβάλλον.
Κάποιες από τις βασικές συναισθηματικές ανάγκες κατά τη παιδική μας ηλικία είναι η ασφάλεια, η σταθερότητα, η αποδοχή, η φροντίδα, η αυτονομία, η ελευθερία έκφρασης αναγκών και συναισθημάτων αλλά και η επιβολή ρεαλιστικών ορίων.

Σύμφωνα με τη Θεραπεία Σχημάτων γίνεται διαχωρισμός ανάμεσα στα σχήματα και στις δυσλειτουργικές συμπεριφορές που εκδηλώνονται ως συνέπεια αυτών.  Οταν ένα άτομα στην ενήλικη ζωή του βιώνει καταστάσεις που θυμίζουν το παρελθόν ενεργοποιούνται τα σχήματα της παιδικής του ηλικίας και βιώνει  στο παρόν τα ίδια αφόρητα συναισθήματα όπως πονός, απελπισία, θλίψη, οργή, απόγνωση ματαίωση που ένιωθε στη παιδική ή εφηβική του ηλικία.

Οταν ενεργοποείται ένα σχήμα το άτομο αντιδρά με τρεις διαφορετικούς δυσλειτουργικούς τρόπους αντιμετώπισης:
1) Παράδοση στο σχήμα. Οταν ο θεραπευομένος παραδίδεται σε ένας σχήμα αποδέχεται οτι το σχήμα ισχύει, δεν προσπαθεί να το αποφύγει η να το αντικρούσει και συμπεριφέρεται με τρόπους που επιβεβαίωνουν το σχήμα με αποτέλεσμα να επαναβιώνει τα τραυματικά βιώματα που το δημιούργησαν και να νιώθει έντονα δυσάρεστα συναισθήματα. Για παράδειγμα είναι πιθανόν να επιλέγει επικριτικούς  συντρόφους που του συμπεριφέρεται  όπως ο επικριτικός πατέρας με αποτέλεσμα να διαιωνίζεται το σχήμα της μειονεξίας και η χαμηλή αυτοεκτίμηση που νιώθει το άτομο  καθώς είναι αδύναμο να αντιδράσει.
2) Αποφυγή του σχήματος. Όταν ο θεραπευόμενος χρησιμοποιεί σαν τρόπο αντιμετώπισης την αποφυγή προσπαθεί να τακτοποιήσει τη ζωή του με τέτοιο τρόπο ώστε το σχήμα να μην ενεργοποιείται. Μπλοκάρει σκέψεις και εικόνες που μπορούν να ενεργοποιήσουν ένα δυσλειτουργικό σχήμα έτσι ώστε να αποφύγει να έρθει σε επαφή με επώδυνα δυσάρεστα συναισθήματα. Συνήθως αποφεύγει καταστάσεις που μπορεί να ενεργοποιήσουν τα σχήματα του όπως οι στενές διαπροσωπικές σχέσεις, οι εργασιασκές προκλήσεις, η ανάληψη πρωτοβουλιών.
3)Υπεραναπλήρωση του σχήματος. Τα άτομα προσπαθούν να πολεμήσουν το σχήμα σαν να μην ήταν αληθιμό αυτό που βίωσαν στη παιδική τους ηλικία με αποτέλεσμα να συμπεριφέρονται , να σκέφτονται, να αντιδρούν και να σχετίζονται με τον ακριβώς αντίθετο τρόπο από αυτό που τους ορίζει το σχήμα αλλά σε υπερβολικό βαθμό. Για παράδειγμα αν ένιωθαν ανίκανοι σαν παιδιά σαν ενήλικες προσπαθούν να είναι τέλειοι σε ότι αναλαμβάνουν.

Η Θεραπεία Σχημάτων στοχεύει μέσα από γνωστικές, βιωματικές και συμπεριφορικές τεχνικές να ανατρέψει τις ακάλυπτες συναισθηματικές ανάγκες τις παιδικής ηλικίας. Ο θεραπευτής βοηθάει τους θεραπευόμενους να προσδιορίσουν τα σχήματα τους και να κατανοήσουν τις πηγές τους.

Απαραίτητη προυπόθεση είναι η δημιουργία μιας ανθρώπινης και γνήσιας θεραπευτικής σχέσης όπου ο θεραπευόμενος νιώθει συναισθηματικά ασφαλής.
Ο θεραπευτής αντιδρά στα σχήματα του θεραπευόμενου όσο δυσλειτουργικά και να είναι με κατανόηση και ενσυναίσθηση και τον προτρέπει να κατανοήσει την ανακρίβεια των μοτίβων του έτσι ώστε να μπορέσει να καλύψει ο ίδιος στην ενήλικη ζωή του τις ακάλυπτες συναισθηματικές ανάγκες του παρελθόντος.