Η παιδική κατάθλιψη είναι ένας συνδυασμός γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων και συνδέεται με την ικανότητα του εφήβου να διαχειριστεί αγχώδεις καταστάσεις. Ορισμένες φορές η παιδική κατάθλιψη είναι δύσκολο να διαγνωστεί επειδή τα παιδιά συνηθίζουν να καλύπτουν τα συναισθήματα τους με συμπεριφορές που δεν ταυτίζονται με αυτήν. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι το παιδί είναι ήδη καταθλιπτικό όταν πάει στο σχολείο εφόσον παρουσιάζει τις εξής συμπεριφορές ꞉ συναισθήματα χαμηλής αυτοεκτίμησης, αδυναμία συγκέντρωσης και προσήλωσης στα μαθήματα , χαμηλή ακαδημαϊκή επίδοση, συχνές απουσίες από το σχολείο, απόμακρη αλλά και επιθετική συμπεριφορά μέσα και έξω από την τάξη, τάσεις απομόνωσης από το σχολικό περιβάλλον, έντονη αντίδραση κυρίως με κλάματα σε κάθε είδους πίεση, παράπονα για συμπτώματα κάποιων ασθενειών καθώς και μείωση της όρεξης.
Επιπλέον τα παιδία με καταθλιπτικές διαταραχές δυσκολεύονται να ολοκληρώσουν τις σχολικές τους εργασίες και αυτό ενισχύει περισσότερο τα αρνητικά τους συναισθήματα. Εμπλέκονται λοιπόν σε ένα φαύλο κύκλο κατάθλιψης-σχολικής αποτυχίας και σοβαρότερης μορφής κατάθλιψης λόγω αποτυχίας. Σχετικά με τα σωματικά συμπτώματα της παιδικής κατάθλιψης , αυτά εκδηλώνονται με έλλειψη ενέργειας και αισθήματα συνεχούς κούρασης με αποτέλεσμα το παιδί να μην μπορεί να σηκωθεί έγκαιρα το πρωί και να φτάνει σχεδόν πάντα καθυστερημένα στο σχολείο. Αυτό βέβαια δεν γίνεται σκόπιμα και πολλές φορές το παιδί νιώθει άσχημα από αυτή του την ανικανότητα. Η άμεση αξιολόγηση αυτών των συμπεριφορών είναι δυνατόν να οδηγήσει σε έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία, διαφορετικά μπορεί να επακολουθήσουν ακόμα πιο σοβαρές αντιδράσεις, όπως τάσεις αυτοκτονίας.
Τι μπορεί να κάνει το σχολείο για την πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία της παιδικής κατάθλιψης ;
Το σχολείο αποτελεί ως γνωστόν την πρώτη εξωοικογενειακή κοινότητα για την κοινωνική και συναισθηματική εξέλιξη του παιδιού. Για το λόγο αυτό ένα υγιές και συγκροτημένο σχολικό περιβάλλον μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της παιδικής κατάθλιψης. Οι μαθητές με προδιάθεση για κατάθλιψη μπορούν να βοηθηθούν ώστε να μην εκδηλωθεί αυτή η ψυχική διαταραχή αν το σχολείο συμβάλλει στο να αναπτυχθούν τα εξής χαρακτηριστικά ꞉ Πρώτο, η ικανότητα επιτυχούς εκτέλεσης των σχολικών καθηκόντων. Δεύτερο, η ανάδειξη των κοινωνικών τους δεξιοτήτων. Τρίτο , η δημιουργία υψηλού αισθήματος αυτοεκτίμησης. Τέταρτο , η καλλιέργεια μιας αισιόδοξης στάσης σχετικά με τις προσδοκίες του μέλλοντος.
Μελέτες έχουν δείξει ότι οι μαθητές που έχουν αναπτύξει σχέσεις συμπαράστασης με τουλάχιστον έναν ενήλικα συμπεριλαμβανομένων και των δασκάλων ή κάποιων σχολικών λειτουργών έχουν ισχυρότερες άμυνες απέναντι στην κατάθλιψη. Επιπλέον η κοινωνική στήριξη από τους συνομηλίκους εντός του σχολικού περιβάλλοντος μπορεί να βοηθήσει έναν μαθητή να ανταπεξέλθει στην κατάθλιψη διότι εντός του σχολείου υπάρχουν όλες οι κατάλληλες προϋποθέσεις για να καλλιεργηθούν φιλικές σχέσεις ανάμεσα στους συμμαθητές.
Επειδή κατά τα πρώτα στάδια της κατάθλιψης η ακαδημαϊκή επίδοση όλων των μαθητών ανεξάρτητα από την ηλικία τους παρουσιάζει πτώση, σκόπιμο θα ήταν να αξιολογηθεί άμεσα από τους υπεύθυνους του σχολείου αυτό το γεγονός για να διαγνωστούν τυχόν καταθλιπτικές διαταραχές στο αρχικό τους στάδιο. Το διδακτικό προσωπικό μπορεί να εντοπίσει συμπεριφορές που σχετίζονται με την κατάθλιψη όπως οι συχνές απουσίες από το σχολείο, η αργοπορία κατά την προέλευση, η απροθυμία για συμμετοχή στις δραστηριότητες της τάξης καθώς και η χαμηλή επίδοση έτσι ώστε να παραπέμπει το παιδί στο σχολικό ψυχολόγο για περαιτέρω έρευνα και επιστημονική διάγνωση της ψυχικής του κατάστασης. Οι σχολικές κοινότητες που διαθέτουν οργανωμένες υπηρεσίες ψυχικής υγείας συνήθως ελαχιστοποιούν την ανάγκη για παρακολούθηση εδικών προγραμμάτων εκπαίδευσης του παιδιού λόγω της ικανότητας τους για έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία.
Δημιουργία ενός σωστού θεραπευτικού περιβάλλοντος μέσα στη σχολική κοινότητα.
Το έργο των σχολικών ψυχολόγων ως θεραπευτών μέσα στη σχολική κοινότητα δυσχεραίνεται καθώς δεν έχουν την στήριξη των δασκάλων και των διευθυντών. Το πρόγραμμα θεραπείας προϋποθέτει την απομάκρυνση των παιδιών από την τάξη περίπου δυο φορές την εβδομάδα. Μερικοί δάσκαλοι αντιδρούν σε αυτό διότι θεωρούν ότι η απουσία των παιδιών από τις σχολικές τους υποχρεώσεις επιφέρει περισσότερη δουλειά για το διδακτικό προσωπικό, το οποίο θα πρέπει να δουλέψει περισσότερες ώρες με το παιδί που είναι στο θεραπευτικό πρόγραμμα έτσι ώστε να αναπληρώσει τις διδακτικές του ώρες.
Επιπλέον οι εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι η θεραπεία του παιδιού από τους σχολικούς ψυχολόγους , μειώνει την αξία του ρόλου του δασκάλου επειδή εσφαλμένα πιστεύουν ότι θα πρέπει να είναι ικανοί να ανταποκριθούν σε όλες τις ανάγκες των παιδιών. Κρίσιμη θεωρείται η συμβολή του διευθυντή του σχολείου για την συνεργασία των δασκάλων και των σχολικών ψυχολόγων. Δυστυχώς όμως η πείρα έχει δείξει ότι μέχρι σήμερα η πλειοψηφία των παιδιών που φοιτούν στο σχολείο δεν εντάσσεται σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα.
Για την αποτελεσματική θεραπεία ενός παιδιού με καταθλιπτικές διαταραχές είναι απαραίτητο ο σχολικός ψυχολόγος να αναπτύξει μια στενή συνεργασία με το δάσκαλο και το σχολείο γενικότερα. Θα πρέπει να εξηγήσει εκτενώς στο διδακτικό προσωπικό το λόγο για τον οποίο ζητάει ορισμένες πληροφορίες σχετικά με το παιδί υπό θεραπεία αλλά θα πρέπει επίσης να σεβαστεί τις απόψεις των εκπαιδευτικών σχετικά με τα προβλήματα που παρουσιάζει το παιδί μέσα στην τάξη. Σε περίπτωση που υπάρχει διαφορετική γνώμη χρήσιμο θα ήταν ο σχολικός ψυχολόγος να προσπαθήσει να εξηγήσει την κατάσταση και όχι να επιβάλει την γνώμη του στο δάσκαλο. Τελικά οποιεσδήποτε διαφορές υπάρχουν θα πρέπει να παραμερισθούν για το καλό του παιδιού και την επιτυχία της θεραπείας του. Θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ότι ο δάσκαλος έχει μια πλήρη γνώση της συμπεριφοράς του παιδιού που είναι πολύτιμη για το σχολικό ψυχολόγο , ενώ από την άλλη πλευρά ο θεραπευτής δεν θα πρέπει να δώσει την εντύπωση στο δάσκαλο ότι κριτικάρει το διδακτικό του έργο.
Επιβατιανού Αντιγόνη
Συμβουλευτική ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
MSc in Counselling Studies, University of Edinburgh
Email ꞉ info@ antigoniepivatianou.gr
http꞉ // www. antigoniepivatianou.gr
