Η οικονομική κρίση που μαστίζει την χώρα μας τα τελευταία χρόνια , η ανεργία, οι μειώσεις μισθών, συντάξεων και η οικονομική στενότητα προκαλούν απόγνωση και σύγχυση στην πλειονότητα του πληθυσμού επειδή προδιαγράφουν ένα εξαιρετικά αβέβαιο μέλλον. Η δυσκολία αντιμετώπισης των καθημερινών προβλημάτων και της κάλυψης των βασικών αναγκών προκαλεί σταδιακά αύξηση του άγχους, της κατάθλιψης, των ψυχοσωματικών διαταραχών, και οδηγεί σε ψυχολογικά αδιέξοδα επειδή αυξάνει το αίσθημα της έλλειψης βοήθειας και της αβεβαιότητας για ένα καλύτερο μέλλον. Μέσα σε αυτό τον φαύλο κύκλο της οικονομικής δυσχέρειας η σκέψη των γονιών επικεντρώνεται στα παιδιά και στην νεολαία που ενώ βρίσκονται στην αφετηρία των δημιουργικών τους προσπαθειών καλούνται να πάρουν μέρος σε ένα συνεχή και δυσβάσταχτο αγώνα για ένα καλύτερο μέλλον με πολλές προσωπικές θυσίες αλλά αβέβαιο αποτέλεσμα. Συχνά οι γονείς αμφιταλαντεύονται ανάμεσα στον αν θα πρέπει να μιλήσουν στα παιδιά τους για την οικονομική κατάσταση της χώρας και τις συνέπειες που κατ’ επέκταση προκαλεί στο οικογενειακό περιβάλλον ή αν θα πρέπει να αποσιωπήσουν αυτό το γεγονός επειδή μπορεί να βλάψει την ψυχική υγεία του παιδιού τους. Συχνά ερωτήματα που προκύπτουν είναι ‘’αν με ρωτήσει γιατί δεν έχουμε χρήματα’’ τι να πω ; πώς να πω όχι στις διακοπές ή τι θα πω για το μειωμένο χαρτζιλίκι του; Τι πρέπει να του εξηγήσω ; Πρέπει να πω την αλήθεια ή πρέπει να βρω δικαιολογίες για να μην αυξήσω στο παιδί μου, το φόβο , τον θυμό και τις ενοχές;
Τα παιδιά και οι έφηβοι μοιράζονται καθημερινά την ανασφάλεια, το άγχος και την αγωνία για το τι πρόκειται να συμβεί καθώς επηρεάζονται τόσο από την οικογένεια τους παρακολουθώντας τον καθημερινό αγώνα των μεγάλων για επιβίωση όσο και από το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι κάθε παιδί έχει δικαίωμα ενημέρωσης σχετικά με το τι συμβαίνει μέσα στην οικογένεια του και στην χώρα που ζει καθώς η αυτοσυντήρηση του εξαρτάται από τις οικονομικές εξελίξεις και τις περικοπές των δαπανών που οι γονείς του καλούνται να διαχειριστούν. Ωστόσο ανάλογα με την ηλικία και την ωριμότητα του παιδιού οι γονείς θα πρέπει να τα κρατούν ενήμερα στο βαθμό όμως που τους επιτρέπει η αντίληψη τους. Διαφορετικά θα μιλήσουμε σε ένα παιδί που είναι 6 ετών και διαφορετικά σε ένα που είναι 14 καθώς δεν έχουν τις ίδιες γνωστικές και συναισθηματικές δεξιότητες ώστε να διαχειριστούν τα αρνητικά γεγονότα. Οι γονείς θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στον τρόπο περιγραφής της κατάστασης, χρησιμοποιώντας πολλά παραδείγματα και απλά λόγια από καθημερινά συμβάντα χωρίς περιττές λεπτομέρειες που ενισχύουν το φόβο ότι κάτι πολύ δραματικό πρόκειται να συμβεί. Ο λόγος των γονιών θα πρέπει να είναι ήπιος , ρεαλιστικός και καθησυχαστικός χωρίς πιθανές δραματοποιήσεις που μπορεί να κάνουν τα παιδιά να μεγιστοποιήσουν ή να παρανοήσουν την σημασία της κατάστασης καθώς κάτι τέτοιο το μόνο που θα προκαλούσε θα ήταν ο κλονισμός της ψυχικής τους υγείας.
Οι γονείς θα πρέπει να προσπαθούν να περάσουν καθημερινά το μήνυμα στα παιδιά τους ότι η πιο σημαντική αξία στην ζωή δεν είναι τα χρήματα και τα υλικά αγαθά αλλά τα ψυχικά αποθέματα και οι ηθικές αξίες όπως η αγάπη, η ευτυχία, η εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και στα κοντινά μας πρόσωπα, η ομαδικότητα , η αλληλεγγύη , η ενσυναίσθηση, οι υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις και η σημασία του να απολαμβάνουμε τις μικρές χαρές της ζωής όπως πχ μια βόλτα, ένα παγωτό ή ένα παιχνίδι. Πάνω από όλα όμως είναι σημαντικό να τονίσουμε την σημασία του οικογενειακού δεσμού. Θα πρέπει τα παιδιά να θεωρούν την οικογένεια τους σαν ένα σταθερό και υποστηρικτικό δίκτυο όπου θα έχουν δικαίωμα να εκφράσουν τις ανησυχίες τους, τους φόβους τους και τα άγχη τους , γνωρίζοντας πως οι γονείς τους θα κάνουν το καλύτερο δυνατό για να απαντήσουν στα ερωτήματα τους, διαβεβαιώνοντας ότι είναι πάντα εκεί για να μοιραστούν οποιαδήποτε δυσκολία, συνεισφέροντας συναισθηματικά και ψυχικά όσο περισσότερο μπορούν. Σε περιόδους οικονομικής κρίσης και κρίσης αξιών η ανθρώπινη επικοινωνία και η συναισθηματική ασφάλεια κρίνεται αναγκαία και αποτελεί επιτακτική ανάγκη για την διατήρηση της ψυχικής υγείας του παιδιού και της οικογένειας.
Επίσης είναι σημαντικό να τονίσουμε στα παιδιά ότι η οικονομική κρίση έχει αγγίξει την πλειονότητα των οικογενειών , έτσι ώστε να μην αναπτύσσονται επιθετικά συναισθήματα και καλλιεργείται ο θυμός του παιδιού εναποθέτοντας ευθύνες και καθιστώντας υπευθύνους τους γονείς του για την κατάσταση. Τα παιδιά έχουν ανάγκη να κατανοήσουν και να ακούσουν ότι κάθε δυσκολία είναι προσωρινή και ότι οι γονείς τους με συνεχή αγώνα, προσπάθεια και αυτοσυγκράτηση θα κάνουν οτιδήποτε περνάει από το χέρι τους για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Η αισιόδοξη προοπτική για το μέλλον είναι απαραίτητη για την διαχείριση της ψυχικής υγείας του παιδιού. Σημαντική προϋπόθεση για την διατήρηση της ηρεμίας και ασφάλειας του παιδιού είναι να γνωρίζει ότι οτιδήποτε οικονομικό ζήτημα προκύψει στην οικογένεια θα συζητηθεί και μαζί του. Αν είναι αναγκαίο κακό να σταματήσουν κάποιες δραστηριότητες του παιδιού, θα πρέπει να είναι ενήμερο και να έχει το λόγο, συζητώντας από κοινού ποιες από αυτές θα έχουν μικρότερο συναισθηματικό κόστος . Οι γονείς δίνοντας έμφαση στις προτεραιότητες και όχι στις περιττές ανάγκες θα πρέπει να καθησυχάσουν το παιδί ότι στο άμεσο μέλλον οι δραστηριότητες του θα καλυφτούν και ότι μια προσωρινή διακοπή δεν σημαίνει και το τέλος.
Επιπλέον οι γονείς θα πρέπει να αποφύγουν να βλέπουν τηλεόραση με εκπομπές που αφορούν την οικονομική κρίση όταν είναι παρόν το παιδί τους επειδή σε αυτές συνήθως παρατίθενται διαφορές απόψεις , ενίοτε και υπερβολικές , οι οποίες μπορεί να ενισχύουν το άγχος, την ανασφάλεια ακόμα και το θυμό του παιδιού για ότι συμβαίνει καθώς το παιδί δεν έχει αναπτύξει ακόμα ολοκληρωμένη κριτική σκέψη για να τις αξιολογήσει. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει οι γονείς να είναι ο κύριος πομπός που θα συζητάει και θα διαψεύδει τα γεγονότα που το παιδί ακούει και βλέπει στις ειδήσεις μετριάζοντας την ανησυχία και τους φόβους του.
Η οικονομική κρίση δεν είναι κάτι μόνιμο αλλά παροδικό, ωστόσο το οικογενειακό σύστημα σε όλη αυτή την δύσκολη περίοδο θα πρέπει να είναι μια ενωμένη ομάδα όπου τα μέλη τους θα διασφαλίζουν την ψυχική και σωματική της υγεία. Απαραίτητη προϋπόθεση για να επιτευχθεί ένας τέτοιος στόχος είναι ο επαναπροσδιορισμός των ψυχικών αποθεμάτων και των προσωπικών αξίων που κάθε μέλος της οικογένειας έχει ξεχωριστά. Οι προσωπικές ηθικές αξίες μας όπως η κοινωνική αλληλεγγύη, η αγάπη, η ομαδικότητα, το κύρος, η ασφάλεια, η εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και στους γύρω μας επηρεάζουν την σκέψη μας και καθορίσουν τον τρόπο συμπεριφοράς μας. Οι γονείς θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουν τις αξίες τους και να αναρωτηθούν τους λόγους που τις επέλεξαν καθώς αυτό είναι το μεγαλύτερο εφόδιο για να μην κλονιστούν τα συναισθήματα και οι στενές σχέσεις που θα βοηθήσουν κάθε οικογένεια να αντιμετωπίσει την δύσκολη κατάσταση πιο ψύχραιμα. Ας χρησιμοποιήσουν οι γονείς την κρίση σαν μια ευκαιρία ισχυροποίησης των ηθικών αξιών των παιδιών τους ώστε να δημιουργήσουν υγιείς πολίτες για μια σωστότερη κοινωνία.
Επιβατιανού Αντιγόνη
Συμβουλευτική ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
Msc in Counseling Studies, University of Edinburgh
Email ꞉ info@ antigoniepivatianou.gr
http꞉ // www. antigoniepivatianou.gr
