Τι είναι η Κοινωνική Αγχώδης Διαταραχή;
Η κοινωνική αγχώδης διαταραχή (κοινωνική φοβία) χαρακτηρίζεται από έντονο και επίμονο φόβο ή άγχος του ατόμου για μία ή περισσότερες κοινωνικές καταστάσεις στις οποίες εκτίθεται και είναι πιθανόν να υποστεί έλεγχο και κριτική από άλλους. Οι κοινωνικές καταστάσεις καθώς και οι καταστάσεις επίδοσης που μπορεί να πυροδοτήσουν τη κοινωνική φοβία – άγχος ποικίλουν.
Οι πιο συνηθισμένες είναι οι εξής: οποιαδήποτε δημόσια δραστηριότητα, όπως δημόσια ομιλία, συμμετοχή ή πρόποση σε δείπνο, συμμετοχή σε αθλητικές εκδηλώσεις ή εξετάσεις, συνάντηση με άτομα κύρους ή εξουσίας, κλείσιμο ραντεβού ή συνέντευξη για εργασία, έκφραση προσωπικής άποψης μπροστά σ’ άλλους και ανάγκη διεκδίκησης. Πολλά από τα άτομα με διαταραχή κοινωνικού άγχους φοβούνται να φάνε, ή να πιούν μπροστά σ’ άλλους, να γνωστοποιούν τις ερωτικές τους σχέσεις και γενικότερα να είναι το επίκεντρο της προσοχής.
Τα άτομα αυτά έχουν την πεποίθηση ότι όταν εκτίθενται θα εμφανίσουν συμπτώματα έντονου άγχους και επομένως θα λειτουργήσουν με τέτοιο τρόπο ώστε να αξιολογηθούν αρνητικά, να απορριφθούν, να ταπεινωθούν και πιθανόν να προσβάλουν τους άλλους.
Στην ουσία το κοινωνικού άγχος είναι το άγχος που οφείλεται στην ανησυχία, φοβία που έχει το άτομο σχετικά με το τι σκέφτονται οι άλλοι γι’ αυτό και πως το αξιολογούν.
Η κοινωνική αγχώδης διαταραχή είναι η τρίτη σε συχνότητα ψυχική διαταραχή και κατά μέσο όρο το 5% έως και 10% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι πιθανό να την εκδηλώσει.
Είναι περισσότερο συχνή στις γυναίκες απ’ ότι στους άντρες και συνήθως εμφανίζεται κατά την παιδική και πρώιμη εφηβική ηλικία και κατά μέσο όρο μεταξύ της ηλικίας 8-15 ετών και σπάνια μετά την ηλικία των 25 ετών.
Συμπτώματα Αγχώδους Κοινωνικής Διαταραχής.
Προκειμένου να διαγνωστεί η κοινωνική αγχώδης διαταραχή σ’ ένα άτομο θα πρέπει σύμφωνα με το DSM-5 να πληρούνται τα εξής κριτήρια:
- Οι κοινωνικές καταστάσεις να προκαλούν σχεδόν πάντα φόβο ή άγχος.
- Οι κοινωνικές καταστάσεις να αποφεύγονται ή να υπομένονται με έντονο φόβο ή άγχος.
- Ο φόβος ή το άγχος να είναι δυσανάλογος με την πραγματική απειλή που πιθανόν να προκληθεί από την κοινωνική κατάσταση.
- Ο φόβος, το άγχος ή η αποφυγή να είναι συνεχής και επίμονη και να διαρκεί τουλάχιστον για 6 μήνες ή και περισσότερο.
- Το κοινωνικό άγχος να επηρεάζει αρνητικά και να προκαλεί έντονη ενόχληση ή και έκπτωση, αποχή από τις κοινωνικές, επαγγελματικές δραστηριότητες καθώς και από άλλους σημαντικούς τομείς της ζωής του ατόμου.
- Ο φόβος, το άγχος ή η αποφυγή να μην οφείλονται σε φυσιολογικές επιδράσεις άλλης ουσίας (π.χ. καταχρήσεις) ή άλλη σωματική κατάσταση.
Η κοινωνική αγχώδης διαταραχή συνοδεύεται και με σωματικά συμπτώματα. Μερικά από τα οποία είναι τα εξής: έξαψη, ρίγος, κοκκίνισμα, ταχυκαρδία, τρέμουλο, αστάθεια, λαχάνιασμα, πόνος, σφίξιμο στο στήθος, βούισμα στα αυτιά, ναυτία, ζαλάδα, αίσθημα πνιγμού, πονοκέφαλος, θολή όραση, τρέμουλο στη φωνή, παραθεσία (μυρμήγκιασμα στα χέρια, πόδια ή πρόσωπο). Κάποια άτομα εκδηλώνουν τα συμπτώματα του κοινωνικού άγχους όταν εκτίθενται σε μια συγκεκριμένη κοινωνική κατάσταση για παράδειγμα: όταν κάνουν μια δημόσια ομιλία ενώ κάποια άλλα βιώνουν την εμπειρία του κοινωνικού άγχους σε περισσότερες ή και σ’ όλες τις εκδηλώσεις της κοινωνικής τους ζωής.
Αίτια της Κοινωνικής Αγχώδους Διαταραχής.
Οι περισσότερες ψυχολογικές έρευνες συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι η κοινωνική αγχώδης διαταραχή πιθανόν να μη προκαλείται από ένα και μόνο παράγοντα αλλά να είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων.
Μερικά από τα αίτια είναι τα εξής:
1) Κληρονομικότητα
Τα αποτελέσματα επιστημονικών ερευνών των τελευταίων δεκαετιών δείχνουν πως υπάρχει κληρονομική βάση για πιθανή εμφάνιση της διαταραχής σε ορισμένα άτομα, όπως για παράδειγμα στους δίδυμους και κυρίως στους μονοζυγωτικούς.
Η γενετική συμβολή στην εμφάνιση της διαταραχής κοινωνικού άγχους όπως και σ’ όλες τις διαταραχές αποτελεί απλά προδιάθεση. Αυτό σημαίνει ότι κάποιος με κοινωνικό άγχος είναι πιθανό να είναι μέλος μιας οικογένειας όπου και κάποιο άλλο άτομο παρουσιάζει το ίδιο πρόβλημα.
2) Οικογενειακό περιβάλλον
Οι γονείς αποτελούν πρότυπο για τα παιδιά και επομένως αν ο ένας ή ο άλλος ή και οι δύο γονείς έχουν κοινωνικό άγχος τα παιδιά παρακολουθώντας τον τρόπο με τον οποίο οι γονείς χειρίζονται τις κοινωνικές εκδηλώσεις είναι πιθανόν να εμφανίσουν στη πορεία της ζωής τους στοιχεία αγχώδους κοινωνικής διαταραχής.
Για παράδειγμα όταν ένας γονιός φαίνεται αγχωμένος ή ανησυχεί όταν βρίσκεται σε επαφή μ’ άλλους ανθρώπους τότε το παιδί μπορεί να διαμορφώσει τη πεποίθηση ότι οι κοινωνικές συναναστροφές δεν είναι ασφαλείς και γι’ αυτό θα πρέπει να αποφεύγονται θεωρώντας ότι η αποφυγή αποτελεί ορθή στρατηγική αντιμετώπισης.
Επίσης οι έρευνες έχουν δείξει ότι παιδιά που μεγαλώνουν σ’ επικριτικό, κακοποιητικό ή οικογενειακό περιβάλλον γεμάτο εντάσεις είναι πιθανόν να εκδηλώσουν κοινωνική αγχώδη διαταραχή.
3) Σημαντικές τραυματικές εμπειρίες.
Πολλά άτομα εκδηλώνουν κοινωνική φοβία (άγχος) λόγω αρνητικών εμπειριών που έχουν βιώσει στο παρελθόν. Για παράδειγμα: αν ένα άτομο έχει υποστεί bullying κατά τη παιδική του ηλικία από τους συνομήλικούς του λόγω της διαφορετικότητάς του είναι πιθανό να διαγνωσθεί με κοινωνική αγχώδη διαταραχή γιατί νιώθει φόβο και απειλή ότι μπορεί να υποστεί ξανά κάτι παρόμοιο στην ενήλικη ζωή του.
4) Η προσωπικότητα του ατόμου και οι αρνητικές δυσλειτουργικές πεποιθήσεις για τον εαυτό του.
Τα άτομα που πάσχουν από κοινωνική αγχώδη διαταραχή αμφιβάλουν ότι έχουν την ικανότητα να κάνουν το σωστό στο πλαίσιο μιας κοινωνικής εκδήλωσης. Κατακλύζονται από αρνητικές σκέψεις όπως “θα γίνω ρεζίλι”, “όλοι θα καταλάβουν το άγχος μου”, “θα με νικήσει το άγχος και δε θα ανταποκριθώ”.
Μερικά άτομα με κοινωνικό άγχος είναι πιθανόν να έχουν υψηλά τελειοθηρικά μη ρεαλιστικά στάνταρ όσο αφορά τις επιδόσεις τους σε κοινωνικές εκδηλώσεις.
Θεωρούν ότι δεν πρέπει ποτέ να έχουν άγχος, ότι πρέπει να είναι αρεστοί σε όλους, ότι πρέπει να είναι πιο έξυπνοι και πιο εμφανίσιμοι απ’ όλους και ότι δεν επιτρέπεται το παραμικρό λάθος. Οι στόχοι αυτοί όμως ως εξωπραγματικοί πυροδοτούν το κοινωνικό άγχος.
Πως αντιμετωπίζεται η κοινωνική αγχώδης διαταραχή.
Η κοινωνική αγχώδης διαταραχή αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά με ψυχοθεραπεία και φαρμακευτική αγωγή αν κριθεί απαραίτητο.
Η πιο κατάλληλη μορφή ψυχοθεραπείας για τη συγκεκριμένη διαταραχή είναι η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία (GBT).
Η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία είναι μια δομημένη θεραπεία και περιλαμβάνει τρία στάδια για την αντιμετώπιση του κοινωνικού άγχους: τη σταδιακή συστηματική έκθεση, τη γνωστική αναδόμηση και την ανάθεση εργασίας στο σπίτι.
Σταδιακή συστηματική έκθεση.
Η έκθεση του θεραπευόμενου στις καταστάσεις που του προκαλούν κοινωνικό άγχος μέσα στο ασφαλές πλαίσιο της θεραπευτικής συνεδρίας του δίνει την δυνατότητα να αντιληφθεί πόσο ευσταθούν στη πραγματικότητα οι δυσλειτουργικές του σκέψεις και ότι οι συνέπειες τυχόν αρνητικών γεγονότων δεν είναι τόσο καταστροφικές όσο φανταζόταν. Η έκθεση μπορεί να πραγματοποιηθεί αντιμετωπίζοντας ιεραρχικά τις φοβικές καταστάσεις από τις λιγότερο στρεσσογόνες σε αυτές που προκαλούν μεγαλύτερο βαθμό άγχους είτε in vivo ( σε πραγματικά ερεθίσματα) είτε μέσα από νοερές εικόνες.
Επίσης η “έκθεση” είναι σημαντική διότι τα άτομα εξασκούνται στο να αντιμετωπίζουν και να δοκιμάζουν αυτό που τους δυσκολεύει αλλά αποφεύγουν λόγω φόβου αναπτύσσοντας κατ’ αυτό τον τρόπο χρήσιμες δεξιότητες συμπεριφοράς. Η “έκθεση” είναι αποτελεσματική γιατί δίνει την ευκαιρία στο άτομο να διαπιστώσει κατά πόσο ευσταθούν στη πραγματικότητα οι δυσλειτουργικές του πεποιθήσεις. Τέλος η “σταδιακή έκθεση” βοηθάει στο να μειώνεται η αυξημένη σωματική διέγερση και τα σωματικά συμπτώματα να εξαλείφονται με τη πάροδο του χρόνου.
Γνωστική Αναδόμηση.
Οι τεχνικές γνωστικής αναδόμησης στοχεύουν στο να βοηθήσουν το θεραπευόμενο να αρχίσει να αμφισβητεί τις αρνητικές δυσλειτουργικές σκέψεις και πεποιθήσεις του όσον αφορά το κίνδυνο που πιθανόν να εγκυμονεί μια κοινωνική κατάσταση και να τις αντικαθιστά με πιο υγιείς, ρεαλιστικές πεποιθήσεις με αποτέλεσμα τη σταδιακή μείωση των συμπτωμάτων.
Όσο ο θεραπευόμενος θα σκέφτεται λιγότερο δυσλειτουργικά τόσο θα ενδυναμώνεται η ψυχική του ικανότητα να συγκεντρώνεται στην αντιμετώπιση και διαχείριση της κοινωνικής κατάστασης παρά στο άγχος που του προκαλεί με αποτέλεσμα να ενισχύεται ο αυτοέλεγχος και η αυτοπεποίθηση του.
Με τη σταδιακή αλλαγή και αντικατάσταση των αρνητικών, μη ρεαλιστικών πεποιθήσεων με θετικές, το άτομο θα ανακτά την αυτοπεποίθησή του, θα μειώνεται η αποφευκτική του συμπεριφορά και έτσι θα του δίνεται η ευκαιρία να βιώσει θετικές εμπειρίες.
Εργασία στο σπίτι.
Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ανάπτυξη μιας υγιούς θεραπευτικής σχέσης μεταξύ θεραπευόμενου και του ειδικού.
Μετά από συζήτηση συναποφασίζεται η ανάθεση ενός κύκλου εργασιών στο σπίτι, έτσι ώστε ο θεραπευόμενος να αρχίζει σταδιακά να εκτίθεται και μόνος του σε πραγματικές καταστάσεις και να τις διαχειρίζεται.
Τα στάδια αυτά της θεραπείας είναι σημαντικό να συνοδεύονται και με τεχνικές χαλάρωσης όπως τεχνικές ελέγχου της αναπνοής, διαφραγματικές αναπνοές και μυϊκή χαλάρωση διότι συντελούν στο να αποκτά το άτομο σταδιακά αυτοέλεγχο στις αντιδράσεις και συμπεριφορές του που είναι αποτέλεσμα του κοινωνικού άγχους του.
Η κοινωνική αγχώδης διαταραχή είναι μια αντιμετωπίσιμη ψυχική διαταραχή και με τη κατάλληλη ψυχοθεραπεία το άτομο μπορεί να μάθει να διαχειρίζεται μελλοντικές δύσκολες καταστάσεις πιο αποτελεσματικά οριοθετώντας το κοινωνικό του άγχος και τις φοβίες του.
Βιβλιογραφία
1) Social Anxiety Disorder
(Social Phobia) (Leveland clinic)
2) Social Anxiety
Dr Matthew Whalley – Dr Hardeep Kaur
3) How to overcome Social Anxiety
Arlin Guncic, MA-Steven Cans MD
4) Social Anxiety Disorder-Treatments
Arlin Guncic, MA-Akeem Marsh, MD
5) Αντιμετώπισε το κοινωνικό Άγχος
Debra A Hope, Richard G Heimberg, Harlan R Juster, Cynthia L Turk
6) American Psychiatric Association
Diagnostic Criteria From
DSM-5
Εικόνα: Pixabay
Επιβατιανού Αντιγόνη
Συμβουλευτική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
MSc in Counseling Studies, University of Edinburgh
Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία
Θεραπεία Σχημάτων
