Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) είναι μια σοβαρή ψυχική διαταραχή η οποία χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες εμμονικές σκέψεις τις ιδεοληψίες ή ψυχαναγκασμούς οι οποίες συχνά οδηγούν σε καταναγκαστικές πράξεις ή καταναγκασμούς.
Τα άτομα με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή διακατέχονται από μια επίμονη και συνεχή αμφιβολία για οτιδήποτε συμβαίνει, νιώθουν ότι βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο ενώ στη πραγματικότητα δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας.
Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή προσβάλλει περίπου το 2% του πληθυσμού. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες όσο αφορά την εμφάνιση της διαταραχής συγκριτικά με τους άνδρες. Τα συμπτώματα εμφανίζονται και εξελίσσονται σταδιακά στις περισσότερες περιπτώσεις κατά τη πρώιμη εφηβεία όμως σε ορισμένες σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να διαγνωστούν και σε παιδιά.
Διάγνωση της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής.
Για να διαγνωστεί ένα άτομο με ΙΨΔ θα πρέπει να καταναλώνει πάνω από μια ώρα ημερησίως, σε ιδεοληψίες/ψυχαναγκασμούς και να εμφανίζει δυσλειτουργία στις κοινωνικές, επαγγελματικές ή διαπροσωπικές του σχέσεις.
Το άτομο μπορεί να εμφανίζει καλή ή μέτρια εναισθησία όταν αναγνωρίζει ότι οι πεποιθήσεις της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής πιθανόν να μην είναι αληθείς. Πτωχή εναισθησία όταν το άτομο πιστεύει ότι οι πεποιθήσεις της ΙΨΔ πιθανόν να είναι αληθείς και απουσία εναισθησίας όταν το άτομο είναι απολύτως πεπεισμένο ότι οι πεποιθήσεις του είναι αληθείς (Διαγνωστικά Κριτήρια από DSM-5 χαρακτηριστικά της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής).
Τα δύο χαρακτηριστικά συμπτώματα της ΙΨΔ είναι οι ιδεοληψίες/ ψυχαναγκα-σμοί και οι καταναγκασμοί/ καταναγκαστικές πράξεις.
Ιδεοληψίες/ψυχαναγκασμοί
Όταν μιλάμε για ιδεοληψίες εννοούμε τις ανεπιθύμητες, αρνητικές και επαναλαμβανόμενες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις οι οποίες εισβάλλουν ακούσια και επίμονα στη συνείδηση του ατόμου.
Τα άτομα με ΙΨΔ πιθανόν να γνωρίζουν ότι οι ψυχαναγκασμοί αυτοί δεν είναι ρεαλιστικοί όμως δεν μπορούν να απαλλαγούν από αυτούς, δεν μπορούν να τους αγνοήσουν και δεν μπορούν να τους ελέγξουν. Καταβάλλονται από έντονα αισθήματα φόβου, αγωνίας και απειλής ό,τι κάτι κακό μπορεί να συμβεί.
Μερικές από τις πιο κοινές ιδεοληψίες είναι οι εξής:
- Φόβος μόλυνσης από βρωμιά, έντομα, χημικές ουσίες, καθαριστικά, ασθένειες, σωματικά υγρά.
- Έλεγχος. Ανάγκη για εμμονικό και επαναλαμβανόμενο έλεγχο σε κλειδαριές πόρτες, παράθυρα, φώτα, ηλεκτρικές συσκευές λόγω του φόβου και της αγωνίας για τυχόν πρόκληση πυρκαγιάς, πλημμύρας ή κλοπής.
- Φόβος θανάτου αγαπημένων προσώπων π.χ. εικόνες των οικείων του στο νοσοκομείο ή φόβος πρόκλησης ατυχημάτων από τον ίδιο σ’ άλλους (π.χ. ότι μπορεί να χτυπήσει κάποιον με το αυτοκίνητο).
- Τελειομανία, υπερβολικό άγχος και ανησυχία να είναι όλα σε τάξη και συμμετρία και έντονη δυσφορία όταν τα αντικείμενα μετακινούνται από κάποιο τρίτο.
- Θρησκευτικές Δεισιδαιμονίες. Φόβος μη κάνει βλάσφημες σκέψεις και εξοργίσει το Θεό, υπερβολική ενασχόληση με τη θρησκεία, φόβος ότι διακατέχεται από ανήθικες, βλάσφημες σκέψεις.
- Φόβος πρόκλησης ατυχήματος στον εαυτό του. Για παράδειγμα έντονη ανησυχία ό,τι θα τραυματιστεί αν έχει στο χέρι του κάποιο αιχμηρό αντικείμενο ή αν χρησιμοποιεί το μαχαίρι όταν τρώει.
Καταναγκαστικές πράξεις/Καταναγκασμοί.
Οι καταναγκασμοί είναι το αποτέλεσμα των ψυχαναγκασμών/ιδεοληψιών που βασανίζουν το άτομο.
Τα άτομα που πάσχουν από ΙΨΔ για να μειώσουν το αίσθημα αμφιβολίας, φόβου και απειλής που βιώνουν καταφεύγουν εκούσια σε συγκεκριμένες συμπεριφορικές τελετουργικές καταναγκαστικές πράξεις.
Οι καταναγκασμοί διακρίνονται σε φανερούς και νοερούς.
Οι φανερές καταναγκαστικές πράξεις είναι συμπεριφορές που μπορεί να παρατηρήσει ο καθένας όπως το υπερβολικό πλύσιμο των χεριών ενώ οι νοερές δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτές διότι αφορούν διεργασίες του μυαλού.
Οι πιο κοινές καταναγκαστικές πράξεις είναι οι εξής:
- Καθαριότητα/Πλύσιμο.
Πλύσιμο των χεριών πολλές φορές και με συγκεκριμένο τρόπο, ανάλωση υπερβολικού χρόνου στη προσωπική υγιεινή, τήρηση ορισμένης τελετουργίας στη τουαλέτα, καθαριότητα των οικιακών συσκευών και άλλων αντικειμένων με συγκεκριμένο τρόπο.
- Εκτέλεση μιας εργασίας με συγκεκριμένο τρόπο όπως για παράδειγμα να σβήσει τη κουζίνα πέντε φορές ή να μπει και να βγει από το σπίτι με συγκεκριμένο τρόπο.
- Τακτοποίηση αντικειμένων, με συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα: συνεχής έλεγχος αν τα σεντόνια είναι στρωμένα με συγκεκριμένο τρόπο ή αν τα βιβλία στο γραφείο είναι τοποθετημένα με συγκεκριμένο τρόπο.
- Συσσώρευση αντικειμένων στο σπίτι που οδηγεί σε ακαταστασία.
Τοποθέτηση όλων των βιβλίων στο κρεβάτι με αποτέλεσμα να διαταράσσεται η ομαλή λειτουργία της καθημερινότητας.
Νοεροί Καταναγκασμοί
- Ειδικές προσευχές για να αποφευχθεί κάτι καταστροφικό.
- Συνεχής επανάληψη ορισμένων λέξεων ή αριθμών που θεωρούνται ευνοϊκοί.
- Αντικατάσταση μιας αρνητικής λέξης με μια καλή για να ακυρωθεί το κακό.
Τι προκαλεί την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή;
Οι περισσότεροι επιστήμονες σύμφωνα με τις έρευνες που έχουν διενεργηθεί θεωρούν οι ορισμένοι γενετικοί, νευρολογικοί, συμπεριφορικοί, γνωστικοί ή και περιβαλλοντικοί παράγοντες, είτε μεμονωμένα είτε σε συνδυασμό πιθανόν να ευθύνονται για την εκδήλωση της διαταραχής.
- Βιολογικοί παράγοντες.
Υπάρχουν έρευνες που υποστηρίζουν ό,τι η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή οφείλεται σε βιολογικά αίτια όπως δυσλειτουργία των νευροδιαβιβαστών όπως η σεροτονίνη ή σ’ άλλα γενετικά αίτια.
- Κληρονομικότητα
Κάποιες μελέτες θεωρούν ό,τι τα γονίδια του ατόμου πιθανόν να παίζουν ρόλο στην εκδήλωση της διαταραχής κυρίως στη περίπτωση που κάποιοι άλλοι παράγοντες όπως ένα στρεσσογόνο γεγονός συντελέσουν στη δραστηριοποίηση αυτών.
- Ψυχολογική Παράγοντες
Στρεσσογόνες καταστάσεις όπως διαζύγιο, αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, θάνατος αγαπημένου προσώπου, προβλημάτων στο σχολείο, στη δουλειά, στις προσωπικές σχέσεις, τραυματικά βιώματα παιδικής ηλικίας.
- Οικογενειακό Περιβάλλον
Είναι πιθανόν αν οι γονείς εκδηλώνουν συμπεριφορές που συνάδουν με τη διαταραχή, τα παιδιά ασυνείδητα να αφομοιώσουν αυτά τα συμπεριφορικά πρότυπα με τη πιθανότητα να τα εκδηλώσουν σε μελλοντικό χρόνο.
- Προσωπικότητα
Ορισμένες έρευνες υποστηρίζουν ότι συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ενός ατόμου πιθανό να αποτελούν παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση της διαταραχής. Για παράδειγμα ένα άτομο υπερβολικά σχολαστικό με υψηλές απαιτήσεις και στόχους έχει περισσότερες πιθανότητες για εμφάνιση της διαταραχής.
Πως επηρεάζει η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή τη ποιότητα της ζωής του ατόμου.
Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή επηρεάζει τη ζωή των πασχόντων με ποικίλους και διαφορετικούς τρόπους γιατί κυριαρχεί στο τρόπο που σκέφτονται, αισθάνονται και συμπεριφέρονται.
Κάποια άτομα είναι πιθανό να ξοδεύουν τις περισσότερες ώρες της ημέρας τους με το να διεκπεραιώνουν διάφορους καταναγκασμούς και έτσι δε βγαίνουν από το σπίτι με αποτέλεσμα να απέχουν από τις συνήθεις φυσιολογικές τους δραστηριότητες. Άλλοι μπορεί επιφανειακά να φαίνεται ότι τα καταφέρνουν με τις καθημερινές τους υποχρεώσεις όμως συγχρόνως υποφέρουν από υπερβολικό άγχος και ανησυχία λόγω των ψυχαναγκασμών τους.
Κάποια άτομα εκτελούν τις καταναγκαστικές πράξεις κρυφά μακριά από όλους με αποτέλεσμα να απομονώνονται και να απέχουν από την κοινωνική ζωή.
Οι αρνητικές συνέπειες της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής επηρεάζουν τόσο τις διαπροσωπικές οικογενειακές σχέσεις με αποτέλεσμα τα άτομα να βιώνουν ένα χωρισμό ή ένα διαζύγιο όσο και την ικανότητα του ατόμου να ανταπεξέρχεται επαρκώς στον εκπαιδευτικό ή εργασιακό του χώρο. Οι αποτυχίες του στους χώρους αυτούς μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνική απομόνωση ή ακόμη και σε ανεργία.
Τις περισσότερες φορές οι πάσχοντες από ΙΨΔ γνωρίζουν ότι οι σκέψεις και οι πράξεις τους είναι μη ρεαλιστικές με αποτέλεσμα να μη μοιράζονται το πρόβλημα με τους οικείους τους και να μην αναζητούν βοήθεια έτσι ώστε να ζουν αρκετά χρόνια με τη διαταραχή.
Θεραπεία
Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή αντιμετωπίζεται θεραπευτικά είτε με φαρμακευτική αγωγή είτε με ψυχοθεραπεία ή συνδυαστικά ή ξεχωριστά ανάλογα με τη σοβαρότητα της κάθε περίπτωσης. Ψυχοθεραπευτικά τα καλύτερα αποτελέσματα διαπιστώνονται με τη γνωστική συμπεριφορική θεραπεία. Σύμφωνα με αυτή το άτομο μαθαίνει τεχνικές ώστε να διαχειρίζεται την ΙΨΔ. Κάποιες από τις τεχνικές αυτές είναι:
1) Έκθεση με Παρεμπόδιση της Αντίδρασης (Ε.μΠ.Α).
Κατά τη θεραπευτική αυτή διαδικασία το άτομο εκτίθεται ελεγχόμενα πραγματικά ή νοητά στο ερέθισμα που διεγείρει τις ιδεοψυχαναγκαστικές σκέψεις και προκαλεί άγχος και ανησυχία χωρίς παράλληλα να του επιτρέπεται να καταφύγει στις καταναγκαστικές πράξεις που ανακουφίζουν έστω και προσωρινά το άγχος και το φόβο του. Η θεραπεία ξεκινά σταδιακά με έκθεση σε καταστάσεις που προκαλούν λιγότερη ανησυχία και εφόσον το άτομο εξοικειωθεί σταδιακά επεξεργάζεται με τη βοήθεια του ειδικού και τα γεγονότα που προκαλούν μεγαλύτερο άγχος. Στόχος της θεραπείας είναι μετά την έκθεση στα ερεθίσματα το άτομο να αντιστέκεται και να μην καταφεύγει σε καταναγκασμούς στην αρχή για ώρες μετά για μέρες έως ότου ο θεραπευόμενος απέχει ολοκληρωτικά.
2) Γνωστική Αναδόμηση.
Σύμφωνα με τη Γνωστική Συμπεριφορική θεραπεία οι δυσλειτουργικές σκέψεις ή πεποιθήσεις προκαλούν τις επώδυνες ιδεοληψίες – ψυχαναγκασμούς. H θεραπεία εστιάζει στο πως οι θεραπευόμενοι ερμηνεύουν τις ιδεοψυχαναγκαστικές τους σκέψεις.
Για παράδειγμα ένα άτομο που φοβάται να κάνει χειραψίες μπορεί να πιστεύει ότι έτσι θα μολυνθεί και θα αρρωστήσει. Μέσω της γνωστικής διαδικασίας στόχος είναι να χρησιμοποιηθούν γεγονότα που να αμφισβητούν τις δυσλειτουργικές αυτές σκέψεις και να αντικατασταθούν με ορθολογικές που να βασίζονται στην πραγματικότητα.
Η γνωστική θεραπεία είναι μία δομημένη θεραπεία που απαιτεί συνεργασία μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου.
Ένα από τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για να βοηθήσουν το θεραπευόμενο να αναγνωρίσει και να διορθώσει τις αρνητικές ερμηνείες των ιδεοψυχαναγκαστικών του σκέψεων είναι η καταγραφή αυτών.
Παράλληλα με τη θεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθούν και κάποιες τεχνικές που θα βοηθήσουν τους ασθενείς στη διαχείριση του άγχους τους όπως ασκήσεις αναπνοής ή ασκήσεις μυϊκής χαλάρωσης.
Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή είναι μία χρόνια κατάσταση. Ακόμα και αν τα συμπτώματα μειωθούν και είναι διαχειρίσιμα με τη βοήθεια της θεραπείας κάποιες τεχνικές αυτοβοήθειας είναι σημαντικές και απαραίτητες γιατί θωρακίζουν από τον κίνδυνο υποτροπής. Είναι σημαντικό να υιοθετήσετε ένα υγιές πρότυπο ζωής που να περιλαμβάνει υγιεινή διατροφή, ικανοποιητικές ώρες ύπνου, άσκηση όπως γιόγκα ή διαλογισμό, παραγωγική εργασία και χρόνο για κοινωνική ζωή.
Βιβλιογραφία
1) Obsessive – compulsive disorder. An information guide. Neil A. Rector, PhD Christina Bartha, MSW, Kate kitchen, MSW Martin Katzman, MD, Margaret Richtee, MD.
2) Όταν το άγχος και οι ψυχαναγκασμοί περιορίζουν τη ζωή.Nicolas Hoffmann.
3) What is Obsessive – Compulsive Disorder Owen Kelly, PhD.
4) Psychological Therapy for OCD Owen Kelly, PhD.
Εικόνα : Pixabay
Αντιγόνη Επιβατιανού
Συμβουλευτική Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια
MSc in Counselling Studies, University of Edinburgh
Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία
Θεραπεία Σχημάτων
