Η επικοινωνία μέσα στα πλαίσια της οικογένειας, είναι η ανταλλαγή τόσο των λεκτικών όσο και των μη λεκτικών πληροφοριών ανάμεσα σε δύο η περισσότερα μέλη της οικογένειας. Η επικοινωνία ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά τους θεωρείται ένας τρόπος έκφρασης των αναγκών, των επιθυμιών, των σκέψεων όπως επίσης και της αγάπης και του θαυμασμού του ενός προς τον άλλον.
Σχέσεις γονέων και παιδιού
Η επικοινωνία ανάμεσα στο γονιό και στο παιδί ξεκινάει από πολύ νωρίς. Έρευνες πάνω στη πρώιμη εξέλιξη του εγκεφάλου υποδεικνύουν πως είναι εξαιρετικά σημαντικό για τους γονείς το να επικοινωνούν με το παιδί τους από την πρώτη στιγμή που αυτό θα γεννηθεί. Η συζήτηση με το παιδί, το τραγούδι με το παιδί, η ανάγνωση με το παιδί, και το άγγιγμα είναι τρόποι επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης που τονώνουν τη φυσική, συναισθηματική, γνωστική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Όσο το παιδί μεγαλώνει η ικανότητα του να επικοινωνεί εξελίσσεται ραγδαία.
Η σχέση ανάμεσα σε ένα νεογέννητο και στους γονείς διαμορφώνεται ακόμα και πριν από τη γέννηση ή τη σύλληψη του παιδιού .Όταν ένα βρέφος γεννιέται σε μια οικογένεια ο πατέρας και η μητέρα έχουν ήδη διαμορφώσει τη σχέση τους, σύμφωνα με τις προσωπικότητες τους. Κατά συνέπεια ο χαρακτήρας του πατέρα και της μητέρας με όλες τις ιδιαιτερότητες του καθορίζει κατά ένα μέρος τη συμπεριφορά προς το παιδί.
Το οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο ζουν και μεγαλώνουν τα παιδιά δεν είναι πάντοτε σταθερό και επομένως μπορεί να αλλάζει η ποιότητα της γονεϊκής φροντίδας που δέχονται .Οι γονείς μπορεί να αλλάζουν δουλειά με ευνοϊκότερες η δυσμενέστερες συνέπειες, μπορεί να μετακομίζουν σε διαφορετική περιοχή ή και να χωρίσουν. Αυτές θεωρούνται οι συχνότερες αιτίες οικογενειακών αλλαγών που μπορεί να επηρεάσουν την ποιότητα της σχέσης γονέα-παιδιού και την εξέλιξη του.
Ποιότητα της σχέσης γονέων και παιδιού
Η ποιότητα της σχέσης μεταξύ του ζευγαριού χαρακτηρίζει κατά ένα μεγάλο βαθμό την ποιότητα της μετέπειτα σχέσης γονέων και παιδιού .Συνήθως, όταν οι γονείς έχουν έναν ευτυχισμένο γάμο τότε η σχέση μητέρας-παιδιού είναι πιο ζεστή και η μητέρα είναι πιο τρυφερή απέναντι στο παιδί της. Επίσης όταν η μητέρα ζει σε ένα ασφαλές περιβάλλον αναπτύσσει και μια πιο στενή σχέση με το παιδί της.
Αντίθετα σε περίπτωση που υπάρχουν συζυγικές εντάσεις οι γονείς νιώθουν καταπιεσμένοι και δε μπορούν να μεταδώσουν αισθήματα αγάπης στο παιδί. Τα μικρά παιδιά που ζουν σε περιβάλλον υπερβολικής έντασης και επιθετικότητας μπορεί να αναπτύξουν συμπεριφορικές δυσλειτουργίες παρακολουθώντας τον τρόπο συμπεριφοράς των γονιών τους .Είναι γεγονός ότι τα γενετικά χαρακτηριστικά των γονέων που εκδηλώνονται με τη συμπεριφορά τους γίνονται μέρος του περιβάλλοντος στο οποίο ζει το παιδί με αποτέλεσμα οι αρνητικές εκδηλώσεις να οδηγούν σε χαμηλής ποιότητας σχέσης γονέων και παιδιών.
Η επικοινωνία ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά τους θεωρείται ένας τρόπος έκφρασης των αναγκών, των επιθυμιών, των σκέψεων όπως επίσης και της αγάπης και του θαυμασμού του ενός προς τον άλλον.
Η αλληλεπίδραση της μητέρας με το παιδί.
Η αλληλεπίδραση μεταξύ γονέων και παιδιών και ειδικά των παιδιών που ανήκουν στη βρεφική και νηπιακή ηλικία και συγκεκριμένα η επικοινωνία της μητέρας και του βρέφους έχει εξαιρετική σπουδαιότητα για την ανάπτυξη του παιδιού. Αυτό λοιπόν που χρειάζεται ένα μωρό για να μεγαλώσει φυσιολογικά είναι μια ασφαλής σωματική και συναισθηματική επαφή με τους γονείς.
Μια πρώτη επαφή μητέρας και παιδιού συντελείται μέσω της διαδικασίας του ταΐσματος, η οποία για να είναι διατροφικά ευεργετική και ευχάριστη προϋποθέτει τη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών που να οδηγούν σε μία ψυχοσωματική αρμονία .Αν οι ώρες της διατροφής είναι μη συγκεκριμένες και γίνονται υπό πίεση τότε και η τροφή που λαμβάνει το βρέφος είναι ανεπαρκής με αποτέλεσμα την ελλιπή σωματική του ανάπτυξη.
Στο στάδιο της αρχικής αλληλεπίδρασης του βρέφους με τους άλλους, η μητέρα έχει τον κεντρικό ρόλο .Η ερμηνεία του κλάματος του παιδιού έχει μεγάλη σπουδαιότητα τόσο για το παιδί όσο και για τη μητέρα καθώς μπορεί να προέρχεται από ποικίλους λόγους όπως πείνα, πόνο, κούραση ,δυσφορία .Μια ευαίσθητη μητέρα που έχει εκπαιδευτεί στο να αναγνωρίζει τα σήματα επικοινωνίας του παιδιού της μπορεί να διακρίνει από το κλάμα την ανάγκη του βρέφους και να του προσφέρει τη βοήθεια που χρειάζεται.
Η μητρική ανταπόκριση είναι ένα σύνθετο και πολύπλευρο φαινόμενο. Οι μητέρες που είναι πάντοτε διαθέσιμες και ανταποκρίνονται στις ανάγκες και στις αγωνίες των παιδιών τους ,δημιουργούν ένα ήρεμο και προβλέψιμο περιβάλλον για το παιδί. Η μητρική ευαισθησία σε κάθε σημάδι αγωνίας του βρέφους οδηγεί στο μεγάλωμα ευτυχισμένων και με αναπτυγμένο το αίσθημα ασφάλειας παιδιών. Μητέρες με τέτοια χαρακτηριστικά, έχουν μια σχέση αλληλεπίδρασης με τα παιδιά τους που χαρακτηρίζεται από αρμονία ,ενδιαφέρον, ζεστασιά ,συναισθηματική επικοινωνία και γενικότερα ικανότητα ανταπόκρισης στους κώδικες επικοινωνίας.
Σε ένα ιδανικό περιβάλλον θα πρέπει να υπάρχει συγχρονισμός μεταξύ της μητέρας και του παιδιού. Εφόσον ο καθένας ανταποκρίνεται στον άλλον η αλληλεπίδραση θα είναι θετική και επιτυχής. Τόσο η μητέρα όσο και το παιδί θα πρέπει να ερμηνεύουν σωστά και να ανταποκρίνονται με ευαισθησία στους κώδικες του άλλου, επηρεάζοντας με υγιή τρόπο τη συμπεριφορά τους.
Η αλληλεπίδραση του πατέρα με το παιδί
Μέχρι τη δεκαετία του 1970,οι περισσότερες έρευνες για τις σχέσεις ανάμεσα σε γονέα και παιδί θεωρούσαν πως οι μητέρες ήταν αυτές που έπαιζαν τον κυρίαρχο λόγο στην ανάπτυξη των παιδιών τους. Όσο αφορά τους πατέρες ο ρόλος τους θεωρούνταν δευτερεύων και υποστηρικτικός. Ωστόσο πρόσφατες έρευνες υποστηρίζουν το αντίθετο.
Όταν οι πατέρες αναλαμβάνουν έναν ενεργό γονεϊκό ρόλο, τότε υπάρχει αποτελεσματική επίδραση σε όλες τις πλευρές της ανάπτυξης του παιδιού. Οι πατέρες μπορεί να έχουν πολλαπλούς ρόλους μέσα σε μια οικογένεια,(συμπεριλαμβανομένης και της άμεσης φροντίδας του παιδιού),και να επηρεάζουν τα παιδιά τους με πολλούς τρόπους άμεσα και έμμεσα. Αυτή η επίδραση εκτείνεται από την εσωτερική ενίσχυση και γνωστική ανάπτυξη του παιδιού μέχρι και τη διαμόρφωση του ρόλου του φύλου και την εξακρίβωση της ταυτότητας του παιδιού, ακόμα και την ενθάρρυνση για θετική ψυχοκοινωνική προσαρμογή.
Έρευνες έχουν υποδείξει τρεις κύριους τρόπους με τους οποίους οι πατέρες εμπλέκονται στη ζωή των παιδιών τους. Καταρχάς οι πατέρες έχουν μια άμεση επικοινωνία με τα παιδία τους (σχέση-δεσμός).Επίσης οι πατέρες μπορούν να διαθέτουν τον εαυτό τους στα παιδιά τους ακόμα και αν δεν βρίσκονται σε φυσική επαφή (προσβασιμότητα).Τέλος οι πατέρες μπορούν να αναλάβουν την ευθύνη της φροντίδας και της ευημερίας των παιδιών τους και πάλι χωρίς να υπάρχει απαραίτητη φυσική εγγύτητα (ευθύνη).
Διαφορές και ομοιότητες ανάμεσα στην μητέρα και στον πατέρα σε αρχικό στάδιο αλληλεπίδρασης.
Από τις πρώτες εβδομάδες της γέννησης του παιδιού παρατηρούνται κάποιες διαφορές μεταξύ της μητέρας και του πατέρα στον τρόπο αλληλεπίδρασης .Έχει αναφερθεί ότι ο πατέρας αγγίζει το βρέφος με πιο ρυθμικό τρόπο από ότι η μητέρα, μιλάει στο παιδί επαναλαμβάνοντας κάποιες λέξεις με γλυκό τρόπο .Και οι δυο γονείς παίζουν με το παιδί αλλά ο πατέρας περισσότερο κυρίως παιχνίδια που έχουν να κάνουν με την κίνηση των άκρων του βρέφους.
Έχει παρατηρηθεί ότι όταν ο πατέρας είναι παρών, η μητέρα είναι λιγότερο ομιλητική και γενικότερα δεν είναι τόσο ενθαρρυντική απέναντι στο παιδί της από ότι αν ήταν μόνη μαζί του. Κατά την παρουσία και των τριών και οι δυο γονείς περιγράφονται ότι συμμετέχουν στη σχέση αλληλεπίδρασης με το παιδί αλλά ότι η μητέρα θεωρείται περισσότερο υπεύθυνη για αυτήν. Ακόμα και αν η ποσοτική συμμετοχή και των δυο γονιών είναι ίση, ο πατέρας δεν αντιλαμβάνεται με την ίδια διορατικότητα τους κώδικες του παιδιού όπως η μητέρα.
Όσο αφορά την υγιή ανάπτυξη των παιδιών, οι διαφορετικοί τρόποι γονεϊκής αλληλεπίδρασης μπορεί να επιδράσουν με σημαντικό τρόπο. Έρευνες έχουν δείξει πως συχνά η πατρική εμπλοκή είναι διαφορετικής φύσης σε σχέση με τη μητρική .Για παράδειγμα, ειδικά όταν τα παιδιά είναι μικρά ,οι πατέρες είναι πιο πιθανό να παίξουν με τα παιδία τους, ενώ οι μητέρες επενδύουν περισσότερο χρόνο στην καθημερινή τους φροντίδα.
Παρόλα αυτά, ανεξάρτητα από τις διαφορές των δραστηριοτήτων με τις οποίες οι μητέρες και οι πατέρες ασχολούνται με τα παιδία τους, έρευνες καταλήγουν στο ότι οι μητέρες και οι πατέρες επηρεάζουν τα παιδία τους με παρόμοιο τρόπο όσο αφορά την ανάπτυξη της ηθικής, την επίδοση στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, τις ακαδημαϊκές επιδόσεις και την ψυχική υγεία. Μια ισορροπημένη σχέση συμπεριλαμβάνει την επένδυση σχεδόν του ίδιου χρόνου και με τους δυο γονείς και εφόσον έχουν παρόμοιες ευθύνες στην ανάθρεψη , στην πειθαρχία και στην λήψη αποφάσεων σχετικά με την υγεία του παιδιού και την εκπαίδευση.
Επιβατιανού Αντιγόνη
Συμβουλευτική ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
MSc in Counselling Studies, University of Edinburgh
Email ꞉ info@ antigoniepivatianou.gr
http꞉ // www. antigoniepivatianou.gr
